Disket sürücünüzdeki bazı arızaları, size burada vereceğimiz birkaç yardımla, tamirciye gitmeden düzeltme şansına sahipsiniz

Disket sürücünüzü bilgisayara bağladınız ve açma düğmesine bastınız. Fakat o da ne! ön taraftaki kırmızı ışık sönmüyor mu? Yoksa cihazın içindeki motor devamlı çalışıp hiçbir disketi kabul etmiyor mu? Veya disket sürücünüz farklı disketleri okurken hata mı veriyor? Bu gibi durumlarda çoğumuz sürücümüzü kaptığımız gibi en yakın tamirciye gideriz. Oysa 1541 disket sürücüsünde karşılaşılan hataların çoğu için yapabileceğimiz bir şeyler var. İşte bu yazımızda disket sürücü kullanırken ortaya çıkabilecek basit arızaların tamirine değineceğiz. Fakat şunu kesinlikle aklınızdan çıkarmayın: Disket sürücümüz en az bilgisayar kadar hassas ve karmaşık bir alettir. Bu nedenle yapabileceğiniz bir hata cihazınıza daha büyük zarar verebilir. Ayrıca tamir için disket sürücünüzün içini açtığınızda cihazınızın garanti kapsamı dışında kalacağını da kesinlikle unutmayın.

Şimdi bu tür tamir işlemlerinde genel olarak dikkat etmeniz gereken notlara değineceğiz.

Elektronik cihazların tamirinde en sık yapılan hata devre elemanlarının havya ile fazla ısıtılmasıdır. Eğer entegrelere ve transistörlere lehim yaparken 40 Watt veya daha güçlü bir havya kullanırsanız bu elemanlara zarar verme olasılığınız artar. Bundan başka fazla ısınma nedeniyle devre üzerindeki yollarda tahrip olabilir ve bu hasarın düzeltilmesi oldukça güçtür.

Diğer dikkat edilmesi gereken önemli bir husus da statik elektriktir. Topraklanmış havyalar ve özellikle insan vücudu bazı entegreler için oldukça tehlikelidir.

Tamir işleminin göz ardı edilmemesi gereken noktalara değineceğiz.

. Eğer devre üzerindeki parçalara dokunacaksınız kesinlikle cihazın fişini çekin.

. Yine elektrikli veya elektronik cihazların içini açarken muhakkak süratle fişini çekin.

. Cihaz çalışırken akım veya gerilim ölçmeniz gerekiyorsa ölçü aletinizin doğru konumda olmasına dikkat edin.

. Bazı entegreler statik elektrikten tahrip olabileceği için devreye dokunmadan önce vücudunuzdaki yükü topraklanmış bir noktaya (örneğin kalorifer veya musluk) dokunarak giderin.

. Lehim yaparken plaketin üzerine düşen parçaların kısa devreye neden olabileceğini unutmayın.

İşe başlamadan önce tabii ki ne tür aletlere ihtiyaç duyacağımızı bilmeliyiz. Resim 1'de sık sık gereksinim duyacağınız aletler yer almaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz.

. Çeşitli boyutlarda yıldız ve düz tornavida, pense

. Küçük bir cımbız

. Havya (15-20 Watt) ve lehim pompası

. Lehim teli

. Ölçü aleti

. Çeşitli kalınlıklarda kablo

. Direnç tablosu

Şimdi işe isterseniz düzeltilmesi en kolay hatadan başlayalım.

SİGORTALAR:

Disket sürücünüzün açma düğmesine basıyorsunuz, fakat cihazınız hiçbir tepki göstermiyor ve ön taraftaki yeşil LED de yanmıyor. Yapılması gereken ilk müdahale elektrik kablosunun kontrolü olmalıdır. Bağlantılar doğruysa ve kabloda herhangi bir sorun yoksa sigortaya bir göz atalım.

VIC-1541 ve 1570 tipi disket sürücülerde sigortalar cihazın arka tarafında elektrik bağlantısının hemen yanında bulunmaktadır (Resim 2). Her iki model için 500 mA'lık sigortalar kullanılmalıdır.

Eğer disket sürücü gerekli fonksiyonları yerine getirmiyorsa hata bilgisayarımızda da olabilir. C-64'ün iki port entegresindeki (CIA1/CIA2) arızalar yükleme hatalarına yol açar. Bu iki entegredeki arıza kendini aynı zamanda Joystick port'larında da belli eder. Örneğin Joystick'in ateş tuşu çalışmıyorsa ve disket sürücü de yükleme işlemini yapmıyorsa port 6526 port entegreleri bozulmuş demektir. Bu entegreler C-64'ün içinde sol üst köşede yer alır. Bazı arızaların giderilmesi için bu ikisinin sadece yerinin değiştirilmesi bile yeterli olmaktadır.

Bazen çok kuvvetli manyetik alanlar da disket sürücünün işlevini bozabilir. Cihazlarınızı bu tür alanlardan (televizyon, monitör, amplifikatör...) uzaklaştırdığınızda sorun kendinden hallolur.

Bundan sonraki olası arızaların giderilmesi için ise cihazımızın içinin açılması gerekmektedir. Bunun için tüm kabloları çıkardıktan sonra alt taraftaki dört vidayı sökerek üst kapağı çıkartın.

YÜKLEME HATALARI:

Ana plaka ve disket sürücünün mekaniği karşınızda durmaktadır. Resim 3'de parçaların plaka üzerinde yerleri gözükmektedir. Yalnız bu resim daha çok üretilmiş olan eski tip sürücülere aittir. Yeni modellerde plakanın boyutları ve parçaların yerleri değişmiştir.

Yükleme sorunuyla karşılaştığınızda öncelikle okuma-yazma kafasının 35. Track'ın üstünde bir yerlerde kalıp kalmadığına bakın. Eğer kafa normal Track'ların (1-35 Track'lar) dışında biryere gönderilmişse (Bazı kopyalanmaya karşı koruma programları bu yöntemi kullanmaktadırlar) burada sıkışıp kalabilir. Böyle bir durumla karşılaştığınızda elinizle hafifçe kafayı ortaya doğru ittikten sonra cihazınızı açın.

Disketin sürücüsü içinde dönmemesi nedeniyle de sürücü işlevini göstermez. Bu gibi arızalarda ilk önce motorların besleme kablolarını kontrol etmelisiniz. Bunlar cihazın alt tarafında yer aldığından ulaşmak için ana plakayı çıkarmanız gerekmektedir. Bu plakayı tutan yedi vidayı söktükten sonra sol taraftaki altı adet fişi çıkarın. Yalnız fişleri çıkardıktan sonra yerlerini karıştırmamaya dikkat edin.

Alt tarafa plastik korumaya tutturulmuş altı ve yan taraflardaki dört vidayı söktüğünüzde motorların besleme kablolarına ulaştınız demektir (Resim 4). Şimdi ölçü aletlerinizi Ohm kademesine getiriniz ve disket sürücünüz kapalı iken kabloları kontrol edin.

Yükleme sorunu çıkaran ve oldukça sık karşılaşılan bir durum da okuma-yazma kafasının zamanla kirlenmesidir. Eğer bu iş için özel olarak imal edilmiş disketlerden birine sahip değilseniz bir parça pamuk ve alkol yeterlidir. Kafayı alkol ile temizledikten sonra denemeden önce birkaç dakika alkolün tamamen kurumasını bekleyin.

Bu şekilde cihazımızın teknik kısmıyla ilgisi olmayan arızaların sonuna gelmiş olduk. Bundan sonraki olası hatalarda ise sürücünün elektronik donanımı ile ilgileneceğiz.

BESLEME HATALARI:

Eğer sigortada ve kablolarda herhangi bir sorun yoksa P1 fişindeki (bkz. Resim 3) 1 ve 4 No.'lu bacaklar arasında 15,5 Volt seviyesinde bir alternatif akımın olup olmadığına bakın. Aynı fişin 2 ve 3 No.'lu bacaklarında ise 9,7 Volt ölçülmelidir. Eğer bu gerilimleri gözleyemiyorsanız SW1 ana şalterini ve T1 trafosunu kontrol edin.

CR2 diyodunun (1N4002) katodunda 18V ölçülmelidir. Eğer bu gerilim yoksa CR1 köprü diyodunu gözden geçirin. CR4 diyodunun (1N4002) katodunda ise 10,7 Volt bulunmalıdır; eğer bulunmuyorsa CR3 köprü diyodunda arıza var demektir.

CR2 diyodunun anotunda da 12V görülmelidir. Eğer bu gerilim gözlenemiyorsa VR1 (7812) gerilim sınırlayıcısı bozulmuş demektir. CR4 diyotundaki hatalı anot geriliminden (5 Volt) ise VR2 (7805) sorumludur.

Şimdi de Q1 transistörünün (2SA637D) kollektör gerilimini ölçün. Burada 11,5 Volt'luk bir gerilim yoksa Q1 ve Q2 transistörleri ile CR5 diyodunu kontrol edin.

YAZMA PROBLEMLERİ:

Eğer sağlamlığından emin olduğunuz bir diskete kayıt yapamıyorsanız işe ilk önce P8 (bkz. Resim 3) fişini kontrol ederek başlayın. Bundan sonra ikinci adım olarak sürücüde disket yokken P6 fişinin 12 No.'lu bacağı "Low" seviyesinde olmalıdır, yani bu bacakta 0 Voltluk bir gerilim gözlenmelidir. Şimdi sürücüye "write-protect"i kapalı bir disket yerleştirin. Bu durumda 12. bacaktaki sinyal "High" seviyesinde yani + 5 Volt olmalıdır. Eğer bu anlatılanlar gerçekleşmiyorsa kayıt koruma sensorunda bir hata var demektir.

Aynı şekilde write-protect'i açık bir disket sürücüde ise UA1 entegresinin 6. bacağı "High" seviyesinde, kapalı ise "Low" seviyesindedir. Eğer bu seviyelerde değerler elde edemiyorsanız UA1 entegresini değiştirmelisiniz.

Burada da bir hata bulamadıysanız sonraki aşamada okuma-yazma kafasının direncini ölçmelisiniz. P8 fişinin (bkz. Resim 3) 1 ve 4 No.'u bacakları arasındaki direnç değeri 16,4 ohm olmalıdır. Aynı şekilde 4. ve 5. bacaklar arasında ise 17,4 ohm okunmalıdır.

Disketi formatlarken UC3 entegresinin 10,11,12, 13, 14 ve 40 No.'lu bacaklarında Low seviyesi gözlenmelidir. Eğer bu bacaklarda değişik seviyelerde gerilim varsa şu entegreleri sırayla değiştirmelisiniz: UA1, UB1 ve UD3

UC3'ün Interrupt hattı (21. bacak) formatlama işlemi sırasında Low seviyesinde mi? Eğer değilse bu parçayı değiştirerek arızanın düzelip düzelmediğini kontrol edin. Eğer bu seviyede doğruysa işimiz biraz daha zorlaşıyor. Bu sefer yine deneme yanılma yöntemiyle RAM'ı (UB2), 6502 mikroişlemciyi (UC4) ve interface parçasını (UC4) değiştirin. Bu işlem sırasında eğer her seferinde bir parçayı değiştirirseniz arızayı kolaylıkla bulabilirsiniz.

Bunlar dışında diğer olası arıza kaynakları Q3, Q4, Q5, Q6 ve Q7 transistörleri ve bunlara bağlı yollardır. Ayrıca UD2'ye ve en pahalı parçalardan biri olan Disk-Controller'a da son aşamada bakın.

OKUMA GÜÇLÜKLERİ:

Bilgisayarınızın içindeki Port entegrelerini (U1 ve U2, 6526) kontrol edip sağlam olduklarına kanaat getirdiyseniz hatayı disket sürücünüzde aramalısınız.

İşe önce P5 fişinin 3. bacağını topraklayarak (GND'ye bağlamak yeterlidir) başlayalım. Bu şekilde disketi çeviren motor işlemeye başlayacaktır. Şimdi Disk-Controller'in (UC1) 2. bacağının High seviyesinde olup olmadığına bakın.

Eğer disket motoru çalışıyorsa içinde program olan bir disketi sürücüye koyun Daha sonra LOAD komutuyla okuma-yazma kafasının dolu bir Track'ın üzerine gelmesini sağlayın. Şimdi UF4'ün 1. ve 14. bacaklarındaki sinyalleri ölçün Eğer hiçbir sinyal yoksa okuma-yazma kablosunda veya bağlantı kablolarında hata var demektir.

UF3'ün 1. ve 14. bacaklarında doğru sinyaller gözleniyorsa bu sefer UE4'ün 2. ve 5. bacaklarında herhangi bir sinyal olup olmadığına bakın.

Eğer yine herhangi bir hata ile karşılaşmadıysanız UE4*ün 1.-8. bacaklarına bakın. UD4'ün 7. -10. bacaklarında disket dönmezken de sinyal gözlenmelidir.

Eğer UD4'ün 4. bacağında sinyal varken 7.sinde yoksa bu entegreyi değiştirin. 4. bacakta herhangi bir sinyal yoksa UD3 entegresi bozuk olabilir. UD7'nin 7. bacağında sinyal varken aynı zamanda UD3'ün 12, UD4'ün 10 ve 12. bacağında da sinyal okunabilmelidir. UD3'ün 12. bacağında olması gereken sinyal yoksa UC1'i değiştirmelisiniz.

UD4'ün 4. bacağında sinyal varken 7. bacağında sinyal yoksa bu entegreyi yenisi ile değiştirin. 4. bacakta sinyalin olmaması UD3'deki bir arızadan kaynaklanır.

Yine herhangi bir arıza bulamadıysanız IC1 değiştirin. Okuma hataları büyük bir çoğunlukla bu entegreden kaynaklanır, fakat sağlamsa arızayı başka yerlerde aramamız gerekecek.

P5 fişinin (bkz. Resim 3) 2. bacağında 11,8 Volt gerilim olmalıdır. Bu gerilim yoksa beslemeleri kontrol edin. Daha sonra bir program yüklemeye çalışırken P5 fişindeki 3. bacak Low seviyesinde olmalıdır. Seviye doğruysa motor kumanda devresi (Resim 4) ve M2 motoru (Resim 5) kontrol edilmelidir.

P5'in 3. bacağı High seviyesinde ise UC1'in 5. bacağındaki değeri ölçün. Burası Low seviyesinde ise UD2'yi değiştirin. Eğer High seviyesinde ise UC1'in 8. bacağının da High konumunda olup olmadığına bakın. Durum bu şekilde ise UC1'i değiştirmeniz gerekir.

Son adımdan da bir sonuç alamadıysanız UC2'yi değiştirin. Eğer motor yine çalışmıyorsa şu parçalan sırayla deştirin: UB2, UB3, UB4, H63 ve H64.

DİSKET SÜRÜCÜNÜN DEVAMLI RESETLENMESİ:

Bildiğiniz gibi 1541 disket sürücüsü oldukça yavaştır ve DOS komutlarının kullanımı oldukça zordur. Bu eksikliklerin giderilmesi için cihazın içine genellikle ek kartlar takılır. Bu kartlardan herhangi birini kendiniz takacaksınız çok dikkatli davranmalısınız, zira gereken itinayı göstermezseniz bazı entegreler statik elektrikten zarar görebilir.

Hatalı bir işlem veya herhangi bir kaza sonucunda disket sürücünüzün önündeki kırmızı LED sönmüyor ve cihaz LOAD, SAVE gibi komutlara karşı herhangi bir tepki göstermiyorsa hemen paniğe kapılmayın. Bu arıza küçük ve oldukça ucuz bir entegreden kaynaklanmaktadır. UA1 ile gösterilen bu 74LS14 entegresi cihazınızın içindeki en büyük kondansatörün arkasında yer almaktadır.

74LS14 entegresi disket sürücü için adeta bir sigorta görevindedir, zira hatalı bir gerilim iki 6522'ye ulaşmadan önce bu parçayı tahrip etmektedir. Buna karşılık bilgisayarın içindeki 6526 Port entegreleri doğrudan doğruya bağlı oldukları için kolaylıkla bozulabilir.

74LS14 entegresinin değiştirilmesi ise sürücü içinde soketli olmayan sadece birkaç entegreden biri olduğu için oldukça güçtür. Eğer fazla lehimleme tecrübeniz yoksa bu işe hiç girişmeyin.

Önce tüm fişleri ve vidaları çıkararak ana plakanın tamamen serbest olmasını sağlayın. Yalnız fişleri sökerken yerlerini aklınızda tutun. Bundan sonraki aşamada bozuk parça sökülmelidir. Eğer iyi bir lehim pompasına sahip değilseniz entegrenin bacaklarını keserek gövdeden ayırın ve sonra bunları ısıtarak teker teker çıkarın. ve sonra bunları ısıtarak teker teker çıkarın.

Sökme işlemi tamamlandıktan sonra yeni entegre soketli olarak monte edilmelidir. Tüm fişleri ve vidaları taktıktan sonra cihazınızı deneyebilirsiniz. Eğer arıza yine düzelmediyse ortada daha büyük bir sorun var demektir.

OLASI PROSESÖR ARIZALARI:

Reset anahtarlamasının doğru yapılıp yapılmadığını anlamak için UC4 işlemcisinin 40. bacağındaki sinyal seviyelerini ölçmelisiniz. Cihazınızı açtığınızda aşağı yukarı çeyrek saniye Low seviyesi, daha sonra disket sürücü kapanıncaya dek ise High seviyesi gözlenmelidir. Reset işlevi düzgün olarak gerçekleşmiyorsa C46 kondansatörü, CR7 diyodu ve R25, R60 ve R61 dirençlerinin sağlamlıkları kontrol edilmelidir.

Bazı durumlarda CPU girişlerindeki sinyaller de eksik olabilir. Bunun için UC4 işlemcisinin 37. ve 39. bacaklarını kontrol edin. 39. bacakta sinyal yoksa bu entegreyi değiştirerek arızanın hâlâ sürüp sürmediğine bakın.

Mikro işlemcinin 37. bacağında sinyal yoksa UD5 Timer entegresinin gerilimini ölçün. Eğer bu gerilim 5 Volt değilse L1 bobininde bir kopukluk olabilir.

SÜRÜCÜNÜN KAFASININ AYARLANMASI:

Birçok yükleme ve kaydetme hatalarının temelinde ayarı bozulmuş bir okuma-yazma kafası yatmaktadır. Bu ayarın yapılması aslında oldukça basittir. Bu iş için sürücünün herhangi bir tamirciye taşınmasına da hiç gerek yoktur. Yapmamız gereken sadece kısa bir program yazmak ve cihazın içinden bazı ayarlamalar yapmaktır.

SÜRÜCÜNÜN MEKANİK AKSAMI:

Kafayı ayarlarken kullanacağımız programa geçmeden önce cihazımızın mekanik kısmıyla biraz ilgilenmemiz gerekecek.

Ana plakanın hemen altında okuma-yazma kafasını hareket ettiren stepler motoruna bağlı çelik bir bant vardır. Zamanla fazla ısınmadan dolayı bu bantın tutturulduğu silindir ile ortadaki mil arasında boşluk oluşmaktadır. Buna bağlı olarak da örneğin disket formatlarken stepler motoru hareketi okuma yazma kafasına tamamıyla iletmemekte ve sistem hata mesajı vermektedir. Boşluğun ortadan kaldırılması için cihaz ısınmışken silindir ve milin kuvvetli bir yapıştırma ile sabitleştirilmeleri yeterlidir.

Şimdi artık ayarlama işlemine geçebiliriz. Bunu sürücünüzü Resim 5'de görüldüğü gibi dik pozisyona getirdikten sonra dikkatlice tüm kabloları bağlayın.

Resim 6'da yardımcı programımız yer almaktadır. RUN ettikten sonra sağlam bir sürücüde formatlanmış ve kaydedilmiş bir disketi yerleştirin. Karşınıza iki seçenek gelecektir. Birincisinde yani "Track ayarı" şıkkında tüm Track'lar test edilecektir. İkinci şıkta, yani "Sektör" ayarında ise size bir sektör için maksimum okuma süresi sorulacaktır. Bu soruya 0,2 saniye olarak cevap verin. Eğer bu süre aşılırsa ekrana kırmızı renkli bir hata mesajı gelecektir. Sürücünün bir sektörü okumak için harcadığı süre 0,2 saniyeden kısa ise bu değer ekrana gelir. Ayrıca okuma süresi diğer taraftan çubuk grafikler ile gösterilir.

Resim 5'de alt tarafta sürücünün içindeki disketi çeviren motor (Stepler motoru değil) yer almaktadır. Şimdi sabitleştirme vidalarını gevşettikten sonra motoru sağa sola oynatarak minimum okuma süresini elde etmeye çalışın. Sonra vidaları tekrar sıkın ve sürücünüzü eski konumuna getirin.

Böylelikle disket sürücülerde karşılan bazı arızalara ve tamir yollarına değinmiş olduk. Hoşçakalın...

Resim 1: Tamir için gerekli aletler.

Resim 2: Sigortalar 1541 (altta) ve 1570 (üstte) sürücülerde arka tarafta bulunmaktadır.

Resim 3: 1541'in içindeki parçaların konumları.

1 P8 Fişi
2 P7 Fişi
3 P6 Fişi
4 P5 Fişi
5 Jumper
6 Controller
7 VIA 6522
8 RAM
9 VIA 6522
10 DOS $C000-$DFFF
11 CPU 6502
12 DOS $E000-$FFFF
13 Ouartz
14 Dekoder
15 VR2 gerilim sınırlayıcısı
16 Serial Port
17 VR1 gerilim sınırlayıcısı
18 Köprü diyot
19 P1 fişi

Resim 4: Disket sürücüsünün alt tarafı. (1) Disket motoru, (2) Stepler motoru.

Resim 5: Disket sürücünün mekanik aksam.

Resim 6: Disk sürücü ayar programı.

Resim 7: Üstte ve yanda disket sürücüsünün temizliğinde gerekli olan malzemeler ve temizlenmesi gösteriliyor.

kaynak: Teleteknik Commodore Dergisi, Sayı 51, Mayıs 1990, Sayfa 60-66

Anıl Gül
01.05.1990

Keywords: C64, Commodore, Commodore Dergisi, Disket Sürücü, Donanım, Onarım, C1541