Merhaba 64 sevenler! İşte bir süredir devam eden kartuş tanıtımlarında bir çoğunuzun kullandığına emin olduğum ve bazılarınızın da almayı düşündüğü FINAL III kartuşunun tanıtımı ve açıklamasıyla yeni bir sayfa açıyoruz.

Bu kartuşun eminim ki en azından ismini duymuşsunuzdur. Bu kartuş şimdiye kadar yapılan en kapsamlı kartuştur. 64K'lık epromu ile kartuşlar arasında en geniş hafızalı ve kapsamlı olanıdır. AMIGA'da da bulunan pulldown menüler, yerleri değiştirilebilen pencereler, joystick yardımıyla kullanılabilen komutlar ve extra özellikler, sayabileceklerimizin başında geliyor. Lafı fazla uzatmadan hemen bu kartuşun açıklamasına geçelim.

Öncelikle bu kartuş BASIC kullanıcılarının çok işine yarayacaktır. BASIC'e katılan 30'a yakın yeni komut, hayatınızı çok daha kolaylaştırıyor. Bütün işlemleri joystick ile halledebilmeniz kartuşa bir artı puan daha sağlıyor. Eğer isterseniz joystick yerine mouse kullanabiliyorsunuz. Ancak bu mouse Commodore Mouse 1351 değil.

Bilgisayara eklenen yeni 24K'lık ek hafıza inanılmaz özellikler gösteriyor. Fakat bu yeni hafızaya iki özel komut sayesinde ulaşılıyor. Sırası geldiğinde bunları da açıklayacağım.

Kartuşu takıp bilgisayarınızı çalıştırdığınızda, anında AMIGA mavisi bir ekran ve en yukarıda birkaç yazıyla karşılaşacaksınız.

Bunlar sırasıyla INFO, SYSTEM, PROJECT, UTILITIES ve CLOCK'dur.

Şu anda bulunduğumuz ekranın adı Desktop'dır. Bu yazıların üzerine joystick yardımıyla yönettiğiniz pointer (göstergeç)'i getirip ateş tuşuna basarsanız, bu yazıların altına doğru küçük bir menü daha çıktığını göreceksiniz.

Eğer joystick'iniz yoksa F tuşlarını hareket için (F1 yukarı, F3 aşağı, F5 sağa, F7 sola), Commodore tuşunu ise seçmek için kullanabilirsiniz.

Sırasıyla seçenekleri açıklamaya başlayalım.

INFO ile kartuşun ve desktop'ın versiyonlarını öğrenebilirsiniz.

SYSTEM seçeneğinde karşımıza 4 yeni seçenek daha çıkıyor.

BASIC ile yeni komutların bulunduğu BASIC ekranına geçebilirsiniz.

FINAL KILL seçeneği ile kartuşu kapatırsınız. Bunu seçtiğinizde kartuşun üzerindeki LED'in söndüğünü göreceksiniz.

FREEZER seçeneği ile programlan kırıp çoğaltmanıza yarayan freeze menüsüne gelirsiniz. Bunun ayrıntılı açıklamasını daha ilerki paragraflarda yapacağım.

SYSTEM menüsünün son komutu olarak REDRAW vardır. Bu seçenek ekranda çok fazla pencere açıldığında işinize yarıyor. Pencereler bazen karışıyorlar. Redraw seçeneği ile tüm pencerelerin tekrar çizilmesini, böylece birbirinin içine girip karışık görünen pencerelerin düzelmesini sağlarsınız.

PROJECT başlığı altında NOTEPAD, DLINK, TLINK seçenekleri bulunur.

Notepad seçeneği ile Final 3 sayesinde her türlü yazı işinizi halledebilirsiniz. Burada mektuplar ya da mesajlar yazıp diskete ya da kasete kaydedebilir, dilerseniz printer yardımıyla kağıda dökebilirsiniz. Buradaki menü ve seçenekler ile karakterlerin boylarını ve aralıklarını, ekran düzenini ve harflerin birbiriyle orantılı olmasını ayarlayabiliyorsunuz.

DLINK ve TLINK ise notepad'deki dosyalarınızı kasede veya diskete aktarmanıza yarıyor.

Sıradaki başlık ise UTILITIES. Bu kartuşun en ilginç özelliklerini bu başlık altında bulabilirsiniz.

Preferences ile ekranın renklerini, pointer'ını rengini, joystick ile mouse arasındaki seçimi, kullanılan port seçimini yapabiliyorsunuz. Bu bazen çok işe yarıyor, böylece herhangi bir port'unuz bozuk ise onu iptal edebilirsiniz. Ayrıca buradan pointer'ın ivmesini değiştirebilirsiniz. OKEY seçeneği ile daha önce yaptığınız değişiklikleri sabitleyebilir, VIEW seçeneği ile bu değişiklikleri görebilirsiniz. DEFAULT ile ilk açılış durumuna dönersiniz. CANCEL seçeneği ile de her şeyden vazgeçebilirsiniz.

BASIC PREFS seçeneği ise sizlere normal 64 moduna ilişkin klavye ve cursor ile ilgili değişiklikler yapmanızı sağlar.

KEYBOARD CLICK sizlere her tuşa basıldığında monitörden ses gelmesini sağlar.

KEYREPEAT, tuşa basılı tuttukça o tuşun devamlı yazılmasını, ya da yazılmamasını sağlar. Cursor'umuzun artık yanıp sönmemesi elimizde!. Bunu ise CURSOR BLINK ile ayarlayabiliyoruz.

DEFAULT DEVICE ile kullandığınız çevresel birimleri ayarlarken, 1 ile teybe, 8 veya 9 ile sürücümüze ulaşıyoruz. Border color çerçeve rengini değiştiriyor. Bu seçenekler arasında ise en önemlisi, C128'lerde sağda bulunan nümerik keypad'ın C64 modunda kullanılması sağlar.

CALCULATOR seçeneği, 14 basamaklı bir hesap makinasıdır ve normal bir hesap makinasındaki her fonksiyona sahiptir.

DISK seçeneği bir seferde 3 değişik directory'i hafızasında tutabilir, disklerin ismini değiştirebilir, her türlü disk işlemini gerçekleştirebilir, disk içindeki programları isimlerine göre sıralayabilir, dosyaların arasına çizgiler koyup ayırabilir, hızlı format atabilir ve buradan seçtiğiniz programları direk run ile çalıştırabilirsiniz.

Bu başlığın son komutu TAPE ise size bir teyp turbosu kullanma şansını verecektir. İstemeyenler için normal yüklemek de mümkün. Ayrıca bu teyp turbosu ile kaydedilmiş programlarının Pinky turbo ile yüklemeniz mümkündür.

Desktop'ın son seçeneği de CLOCK. Buradan ise saatinizin zaman ve alarm ayarlarını yapmanız mümkün. Alarm ve time seçeneklerini saati ve alarmı açmak için kullanın. Settings ise ayarlamalar için kullanılır. İşte desktop sadece bu kadar(cık...).

Şimdi ise, bilgisayarınıza yüklediğiniz programları nasıl kırıp çoğaltacağınıza bakalım. Tüm bu işlemleri FREEZER menüsü altında gerçekleştireceğiz.

Bu menüye geçmenin yolları şunlar: Kartuşunuzun üzerindeki düğmelerden soldakine basarsanız, DESKTOP'dan SYSTEM ya da BASIC menüsünden FREEZE seçeneğini seçersiniz FREEZER'a geçersiniz.

Kopyalamak istediğiniz programı yükledikten sonra (tabii programı çalıştırdıktan sonra) istediğiniz yerde kartuşun sol düğmesine basın. Karşınıza 6 başlıklık yeni bir seçenekler ordusu çıkıyor. En solda BACKUP başlığı altında diskete ya da kasede hızlı ya da normal olarak kayıt etme seçenekleri çıkacakır.

İşte ilginç bir menü daha: GAME menüsü ile sprite çarpışmalarını engelleyebilir, oyun 2. porttan oynanıyorsa 1. porta çevirebilir ve joystick'inizin autofire'ı yoksa auto fire ile oynayabilirsiniz. Tabii ki bu seçeneklerin her oyunda çalışacak diye bir garantisi yok.

COLOURS menüsü ile kırdığınız programın ekranının her türlü rengi ile oynamanız mümkün.

PRINT menüsünde ise eğer kırdığınız anda ekranda yüksek çözünürlükte bir resim varsa onu printer'a atabilirsiniz. Bu menünün seçenekleri printer modelini ayarlama ve ekranı görmeye yarar.

RESET menüsüyle kartuşunuzu kill edebilir (kapatabilir), hafızayı sıfırla doldurabilir (zero fill) veya C64 ekranına dönebilirsiniz.

En son menü olarak EXIT'de ise run ile dondurduğunuz programa geri dönebilir, monitör ile monitör programına geçebilir, desktop ile desktop'a geri dönebilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken şey desktop veya monitörü seçerseniz, kırdığınız programa geri dönebilirsiniz.

Böylece Freeze menüsünü de açıklamış olduk. Artık BASIC'e geçebiliriz. En başta da belirttiğimiz gibi, artık 30 yeni kornutumuz var. BASIC'e getirilen en önemli özellik, 2. porttaki joystick'in ateşine basılarak çıkarılan BAR'dır.

Ateşe bastığınızda, cursor ortadan kaybolacak ve ekranın en üst satırında yeni bir komut menüsü çıkacaktır. Bu menülerden SYSTEM'de desktop'a, monitöre, freeze'a çıkış komutlarından başka, kartuşu kapatmanız ve BAR'ı kapatmanızı sağlayan komutlar vardır.

2. ve 3. menü olan BASIC1 ve BASIC2'de ise BASIC'e kartuş tarafından eklenen yeni komutlar bulunur.Disk menüsünden disk dosyalarını birleştirmek (dappend), diskten dosya yüklemek ve kaydetmek (dload, dsave), ve diske komut göndermek gibi işlemleri yapmak mümkündür.

Son menüde ise fonksiyon tuşlarında bulunan komutlar bulunmaktadır. (F1-list, F2-monitör, F3-run, F4-old, F5-dload, F6-dsave, F7-dos"$, F8-dos")

Şimdi de ek BASIC komutlarının açıklamasına geçelim. Order komutu ile karışık durumda olan BASIC satırları sıraya girer. Mem komutu BASIC programının, değişkenlerinin stringlerin hafızada ne kadar yer kapladığını gösterir.

Trace komutu ile çalışmakta olan BASIC satırı ekranın en üstüne basılabilirken, Dump komutu ile bütün değişkenleri ve değerlerini görebiliriz.

Plist ve Pdir ile BASIC programını veya disk directory'sini direkt printer'a yollayabiliriz.

Klasikleşmiş Auto ile satır numaralarını otomatik verdirebilir, Renum ile satır numaralarını değiştirebiliriz.

Append komutu satır numaraları çakışmamak koşulu ile iki BASIC programını birleştirir.

Del komutu ile istediğiniz satırları silebilir, Find komutu ile BASIC programının içinden istediğimiz şeyi aratabiliriz.

Yine yeni bir özellik ise, BASIC programlarını pack edebilmemize, yani kısaltmamıza yarayan Pack ve Unpack komutlarıdır.

İşte kısaca yeni komutlar bu kadar.

Son olarak ise, Final 3'ün monitörüne bir göz atalım. Bu monitörün çok farklı bir özelliği, karakter ve sprite editörlerinin olması. ES komutu ile sprite'ları, EC komutu ile karakterleri değiştirebiliyoruz.

Şimdi size bir örnek verelim. EC2000 dedikten sonra bilgisayarın size verdiği yıldızlı (*) nokta!' (.) satırlardan karakterleri görüp onları istediğiniz biçimde değiştirebilirsiniz.

Bunun gibi, ES2000 diyerek, $2000 adresindeki sprite'ı edit edebilirsiniz.

Bu yazıyı kapamadan önce Final 3'ün birkaç negatif noktasına da değinmenin yararı var. Her şeyden önce, kartuş diskten gayet hızlı yüklemesine rağmen, birçok program kartuşu KILL komutuyla devre dışı bırakmadan çalışmıyor.

Bunun yanında, bu kartuşun monitör programı, profesyonel kullanıcılar için hiç uygun değil. Bunun nedeni, monitörün, $A000 adresinden itibaren (Rom altı) göstermiyor ve burada devamlı kendisini tutuyor.

Yani, mesela, $A000 ile $B000 adresi arasında komut yazamıyor, buralarla ilgili hiçbir işlem uygulayamıyorsunuz.

Bu olay, tabii ki size bayağı problem doğuruyor. Bunun gibi, bir programı incelerken monitöre girip, bir değişiklik yaptıktan sonra programa geri dönememeniz çok kötü bir özellik. Sonuç olarak, BASIC için mükemmel, ancak ileri seviyedeki makine dili kullanımları için hiç de uygun olmayan bir kartuş izlenimi bırakıyor.

Eğer sizin makine dili ile pek ilgilenmeye niyetiniz yoksa, Final 3 çok işinize yarayabilir, sadece turbolu programlarınızı ayrıca turbo yüklemeden yüklemesi çok hoş bir özellik. Bu yüzden amacının belirleyip ona göre alacağım kartuşa karar verin.

Yazımı bitirmeden önce, geçen ay tanıttığım Multi Ice 3 ile ilgili Kartal Yüksel/İstanbul tarafından sorulan bir soruyu cevaplandırmak istiyorum.

Kartal bana fastload bölümünde normal oyunları nasıl ve hangi komutlarla turbolu hale getirebileceğimi sormuş.

Cevabı şöyle: Önce turbolu hale getireceği programı yüklemen, daha sonra onu çalıştırmadan evvel (run komutunu vermeden önce) @t komutu ile kartuşun turbosunu açman gerek.

Ancak dikkatli ol, turbo daha evvel açılmışsa bu komut kapatmana yarar. Bundan sonra SAVE"program adı" komutunu vererek programını turbolu biçimde kasede kaydedebilirsin.

Yalnız programı sadece bu kartuşun turbosuyla yükleyebilirsiniz. İşte böylece bir yazının daha sonuna geldik. Eğer daha da açıklanmasını istediğiniz bir konu veya daha önceden açıkladığım bir kartuşla ilgili sorularınız varsa, bana yazmaya çekinmeyin.

Gelecek ay Freeze Machine ve Dolphin Dos'un tüm açıklamalarını bulacağınız bir yazıda görüşmek üzere şimdilik hoşçakalın.

kaynak: Teleteknik Commodore Dergisi, Sayı 76, Haziran 1992, Sayfa 26-27

Onur Malkoç
01.06.1992

Keywords: C64, Commodore, Commodore Dergisi, Kartuş, Donanım