GÜÇLENDİRİCİLER

C-64 artık hem daha hızlı, hem daha güçlü. Hem bellek kapasitesini hem de çalışma hızını arttıran birçok güçlendirici ve kartuş üretildi. İşte size çeşitli örnekler.

Bugün C-64 ve C-128 bilgisayarları, tasarımcılarının akıllarından bile geçirmedikleri görevleri yerine getirebilecek kapasitesi, çeşitli donanım, aksesuar ilaveleriyle ulaşmış durumda. Şimdi bunlardan söz edecek ve örnekler vereceğiz.

ZOR BİR KARAR

1541 disket sürücüsünün birçok durumda yetersiz kalacağı ortada. Bunu telafi etmek için Xetec şirketi tarafından Lt. Kernal geliştirilmiş. Bu 20 megabaytlık sürücü hiç de ucuz değil, ama 120 floppy diskte bulunabilecek informasyonu depolayabiliyor. Hem onu hem de güç kaynağını kapsayan metal bir gövdeye yerleştirilmiş. Üzerine monitör yerleştirilebilecek kadar da sağlam.

Sürücünün arabirimi 64 ya da 128 kartuş portuna takılıyor. Bu işlem sırasında iç değişiklikler de yapılması gerekiyor. İki kablonun 64'teki özel bir çipe bağlanması gerekiyor. 128'de ise bir çipin çıkarılıp yeniden yerleştirilmesi gerekiyor.

Lt. Kernal'in depolama alanı 11 mantıksal üniteye, onlar da 15 ayrı alt directory'ye ayrılabiliyor. Dosya ve programları sürücüde herhangi bir yere depolamaktansa, benzeri programları bir arada toplamanıza olanak sağlıyor. Örneğin bir ünitede kelime işlemcileri, bir diğerinde database'lar, bir başkasında ise oyunlar muhafaza edilebilir. Alt directory'ler olmadan 20 megabaytlık bir diskte listelerin ve dökümünün ne kadar uzun olacağını insan hayal etmek bile istemiyor.

Çok fazla data depolanmakla birlikte, bunlara ulaşmak oldukça kolay. Sürücü programları 1541 sürücüsünden 65 kere daha hızlı yükler ve kaydeder. 64 belleğine transfer hızı saniyede ortalama 38.000 bayt, bu hız 128'de saniyede 65.000 bayta çıkıyor. Disk işletim sistemi 42 sistem komutuna sahip. Bir dosyayı silmek için artık uzun komutlar ezberlemenize gerek kalmıyor. Örneğin delete (silme) işlemi için DEL yazıp dosya adını vermeniz yeterli oluyor.

Eğer bu model yetersiz geliyorsa, şirket hard disk sürücünün 40 megabaytlık bir versiyonu da geliştirmiş.

BELLEK GÜÇLENDİRİCİLERİ

Daha güçlü ve hızlı bir sürücü isteyenlerin daha fazla bellek ve RAM istemesi de doğaldır. Ekstra bellek kapasitesi daha geniş databaseler ve kelime işlem dokümanlarıyla çalışmanıza olanak sağlar - tabii daha da hızlı olarak.

İlave RAM, 64 ya da 128'in kendi belleğinde muhafaza edebilmek için fazla geniş olan programlar için ekstra bir disket sürücüsü gibi çalışır. Programın ayrı bir rutin ya da dosyayı çağırması gerektiğinde, disket sürücüsü yerine ilave RAM'den çağırır. RAM bu şekilde kullanıldığı zaman "ramdisk" diye adlandırılır. Commodore'un 1764 RAM Genişletme ünitesi (REU) 256K RAM ilave eder. Onunla birlikte 1764'ü bir ramdisk ya da hızlı bir sürücü olarak kullanmanızı sağlayan RAM-DOS'da bulunmaktadır. GEOS programlarını hızlandıran bu genişleticiyi çok iyi değerlendirmektedir.

EPROM

Ramdisk hızlıdır ama bilgisayar kapatılır kapatılmaz tüm belleği silinir. Bir data ya da programı korumak için, ya disk ya da kasede kaydetmek ya da onu ROM'a depolamak gerekir. ROM'a kaydedilen program hiç silinmez ve hemen ulaşılabilir.

Programcılar yazdıkları programlar için kendi ROM kartuşlarını yaratabilirler. Bunlar için EPROM çipleri vardır. EPROM aynı ROM gibidir. Çipi ültraviole ışığı maruz bırakıp silmeye karar verene kadar, oradaki data sabittir.

PARALEL HATLAR

Bir hard disk çok pahalıya geliyorsa, 1541'inizi güçlendirmek için başka yollar da bulabilirsiniz. Seri bağlantı yerine, bilgisayarınızla yüksek hızlı bir paralel data hattıyla bağlantı kurabilirsiniz. Chip Level Designs tarafından üretilen RapiDOS Professional, bilgisayarı ve sürücüyü programların altı saniyeden daha çabuk yüklenebileceği şekilde değiştiren bir kit. Yalnız kit yerleştirilirken, iki ünite içindeki birkaç parçayı değiştirmek gerekeceğinden dikkatli olmanızı öneririz.

Belli bir hız kazandıran daha basit bir değişiklik ise, sürücü ve bilgisayardaki Kernal ROM'u değiştirmek. Bu şekilde disk formatlanması on saniyede tamamlanır ve programlar öncekine göre altı kere daha hızlı kaydedilebilirler.

GÜÇLÜ YAZICILAR

9-pin dot-matrix yazıcı, hâlâ 64 ve 128 pazarındaki en temel yazıcıdır. En önemli eksikliği yetersiz çözünürlüğüdür - inç kareye 72 dot. Bu yüzden her harfi oluşturan noktalar aşikar bir şekilde görünür. 24 pin modeller daha gelişmiştir ama onlar da yeterli değiller. Daha gelişmiş bir teknolojiyi talep edenler için geriye tek bir seçenek kalıyor: Lazer yazıcılar.

Bunlar dakikada 8-12 sayfa çıkarabiliyor, (300 dpi.lik) yüksek bir çözünürlüğe sahip ve eski yazıcılara göre çok daha sessiz çalışıyor.

ARABİRİMLER

Hiçbir Lazer yazıcı, direkt olarak Commodore ile çalışmayacağından, bağlantı için arabirime gereksinme duyacaksınız. Yazılım ve diğer durumlara bağlı olarak, seri ya da paralel bir arabirime gereksinme duyulabilir.

Arabirimler köprü oluşturmanın yanı sıra, buffer gibi başka yardımcı özelliklere de sahiptirler.

64 ve 128 metin ve grafikleri mekanik bir yazıcının onları kağıda basma hızından çok daha hızlı bir biçimde elektronik olarak işleyebilirler. Yazıcınıza uzun bir dosya gönderdiğinizde, bilgisayar data transferini bekleyerek uzun süre bağlı kalabilir. Arabirimde buffer varsa, bilgisayar metni derhal bu özel alana aktarabilir. Burada yazıcı yetişene kadar beklerler. Böylelikle bilgisayar başka işlerle uğraşmak üzere serbest kalabilir. En popüler yazıcı arabirimlerinden birisi Xetecs şirketi tarafından üretilen Süper Graphix Gold'dur. 32 K'lık buffer 20 sayfalık bir metni muhafaza edebilir.

Bilgisayar güçlendiricileri arasında önemli bir yer tutan kartuşları ise ayrı bir bölümde inceleyeceğiz.

KARTUŞ GÜCÜ

C-64 bilgisayarı, BASIC 2.0 ve 1541 disket sürücüsünün her birinin çeşitli eksiklik ve yetersizlikleri olduğu bilinen bir şeydir. Bunları gidermek için çeşitli yazılım ve donanım çözümleri geliştirilmiştir. Problemlerin en başta gelenleri arasında disket sürücüsünün düşük hızı, bilgisayar ve sürücü arasında iletişim güçlüğü kendiliğinden bir makine dili monitörünün bulunmaması sayılabilir. Son yıllarda çeşitli takılabilen kartuşlar ve ilave ROM çipleri bu eksikliklere karşı geliştirildi. Bunların bazılarının neredeyse beşinci versiyonları üretilmiş durumda.

Yardımcı Program (Utility)

Yardımcı program kartuşları program yüklenişini hızlandırmak amacıyla tasarlanmış olan hızlandırıcı kartuşların devamıdır. Bu kartuşların, hızla yüklemeyi sağlamanın yanı sıra birçok yararlılıkları vardır. Kaydetme ve formatlama gibi belli başlı disk fonksiyonlarını hızlandırır ve bir hamlede diskete ulaşabilmeyi sağlayan komutlar içerirler. Yalnız piyasadaki tüm yardımcı programlar bu özelliklerin bütününe sahip değiller.

YENİ ROM

Ulaşılabilir disk turbo özellikleri, DOS wedge (kaması), programlanabilir fonksiyon tuşları istiyorsanız ROM ilave ürünlerini de düşünmeniz gerekecektir.

ROM ilaveleri paralel ya da seri olabilir. İkisi de bilgisayarınızın içini açıp bir şeyler yerleştirmenizi gerektiriyor. Bunun için çip parçalarının ve devre panellerini takılıp çıkartılması gerekiyor ama lehimleme gibi işler değil.

En iyi disk turbo hızını paralel ROM ilavesi sağlanmaktadır. Ama paralel portu sürekli olarak dolduracak (modem kullanamazsınız) ve disket sürücünüze sürekli olarak bağlı bir kablo olacaktır. Buna karşılık bunlar bazı yardımcı program kartuşlarıyla uyumludurlar.

Seri sistemler daha yavaş olmakla birlikte ekstra kablo gerektirmez ve paralel portunuzu kapatamazlar. Ayrıca çok daha ucuzdurlar.

SÜPER KARTUŞLAR

Birçok kullanıcı bir kartuşu, ROM ilavesine yeğler. Kartuşlar çıkartıp takmak kolaydır ve değişik 64, 128 ve disket sürücüsü versiyonlarında kullanılabilirler. Bilgisayar ya da sürücünün değiştirilmesini gerektirmezler. Süperkartuşlar BASIC ilaveleri, makine dili monitörleri gibi özellikler de içerirler. Bunlarda bulunan iki ilave özellik de reset düğmesi ve bilgisayarınız yoldan çıkarsa bir BASIC programını kurtarmanıza olanak sağlayan old (unnew) komutu.

Bu süperkartuşlardan bazılarını inceleyip özelliklerini karşılaştıracağız. Çok fonksiyonlu süperkartuşların son neslini Final Cartridge III, Süper Snapshot 4 ve Action Replay 5 oluşturuyor. Bunlar piyasaya göre pahalı görünmekle birlikte aslında aralarındaki fark çok fazla değil. Bu kartuşlar daha önce saydığımız özelliklerinin yanı sıra, oyunlarda değişiklik yapmalarına olanak veren araçlara sahipler. Dondurucu (freezer) aracılığıyla oyunlarda sınırsız yaşam ya da ateş gücü sağlanabiliyor ya da spraytlar elimine edilebiliyor.

FINAL CARTRIDGE III

Bu Final III kartuşu 64K ROM kapasitesine sahip tek kartuştur. Bu, diğerlerinden 32K daha fazla bir kapasitesi var demektir.

Bu ROM kapasitesi benzersiz bir masaüstü yayın aksesuarına ayrılmış. AMIGA ve Macintosh'taki gibi yerleri değiştirebilen pencereler, aşağı çekilebilen menüler, klavye joystick ve mouse kontrolü seçenekleri var.

Bunlara ek olarak DOS için arabirim, dondurucu arabirimi, not defteri, hesap makinesi ve alarmlı bir saat var.

Tercih menülerinde, pointer hızı, sınır rengi ve tuş tekrarı gibi seçenekler var.

Kartuşun en önemli avantajlarından fonksiyon tuşlarını anımsamak kolay. BASIC haznesinde neredeyse 30 kadar komut bulunuyor. Monitörü datanın beş farklı formatta gösterilmesine olanak sağlıyor ve sprite ve karakter editörleri bile mevcut.

Diğer bir olumlu özellik de BASIC program dökümlerinin ekranda otomatik olarak aşağı yukarı akabilmesi. Bu özellik başka kartuşlarda bulunmuyor.

SUPER SNAPSHOT 4

Bu kartuşta 32K ROM ve 8K RAM var. RAM en çok bazı turbo fonksiyonlarını hızlandırmaya ve bazı oyunları arşivlemekte işe yarıyor. Kartuşun son versiyonunda bazı yenilikler var. Birincisi diskten autoboot yeteneği. Ayrıca kolaylıkla yeniden tanımlanabilecek programlanabilir fonksiyon tuşları var.

Yalnızca 14 komutu var ve bunlar yalnızca diskte mevcut, Find ve Change komutlarının bulunmaması önemli bir eksiklik. Diskte sprite editörü de bulunuyor.

Bu kartuşun diğer bir dezavantajı da kullanılmasının zor, tasarımının da karmaşık olması. Kullanım kılavuzu yeterince bilgi vermekle birlikte, iyi düzenlenmemiş ve aradığınız konuyu bulmanız zor oluyor. Burada hiçbir kartuşun çok mükemmel bir kullanım kılavuzuna da sahip olmadığını belirtmek gerek.

Kartuşun çekici yönleri arasında dosya ve disk kopyalama rutinleri yer alıyor. Turboda program yükleme ve kaydetme hızı çok iyi olmakla birlikte Action Replay 5'den birkaç saniye daha yavaş.

ACTION REPLAY 5

Bu kartuş turbo fonksiyonu en hızlı olanı. Hatta kartuş olmaksızın hızlı yüklemeye olanak sağlayan bir disk turbosu var. Dosya kopya rutini dosyalardan çok kopya yapılmasına olanak sağlar.

Kartuşun en ilginç özellikleri, kullanıcının donmuş bir programda (monitör girmek gerekmeksizin) BASIC'a POKE'lar girebilmesini sağlaması ve Poke bulma rutini. Bu rutin size oyunlarda sonsuz can almanızı sağlayacak POKE adreslerini bulma olanağı verir Makine dili monitörü eksiksiz ve iki yönde akışı var. BASIC haznesi 12 komuttan oluşuyor ve aralarında linesave gibi programın belli bir kısmını save eden az rastlanan komutlar var. Kopyalama komutlarına BASIC'ten ulaşılabiliyor ki bu diğer kartuşlarda mümkün değil. Ne yazık ki "renumber", "find", "change" gibi birtakım önemli komutlar eksik.

Kartuşun ayrı bir sprite monitör/editörü mevcut ve metin temelli ekranlar için metin editörüne de sahip.

Diğer bir iyi yönü de F1 tuşunun diskin ekran dökümünden her programı yükleyip çalıştırabilmesi. Makine dili programları için boot yeteneği de ayrı bir özellik.

WARP SPEED

Süperkartuşlardan bir gömlek aşağıda ilk hızlandırıcı kartuşların soyundan gelen 1K'lik Warp Speed var. Hemen hemen tüm disk fonksiyonlarına turbo hızı sağlıyor ve 128 moduna da sahip. Yalnız BASIC komut haznesi ve programlanabilir fonksiyon tuşları bulunmuyor.

Dosya kopya rutinleriyle bir seferde birden fazla kopya yapmak mümkün değil. Kullanım kılavuzu kısa ama yeterli.

SUPER EXPLODE 5

Bu kartuş esas olarak bir grafik kartuşudur. Ekranları yakalamak, manipüle etmek ve düzenlemek daha sonra print etmek amacına yöneliktir. Renk basma yeteneklerine yeniden renklendirme de sahiptir. Grafik manipüle etmek yeteneğinin çok gelişmiş olması onu grafik meraklıları için vazgeçilmez kılıyor.

Yardımcı program repertuarında, komple disk turbo özelliği, ekrana döküm listesi gönderebilmesi, tek hamlede ulaşılabilen disk komutları var.

Kullanım kılavuzu diskin üzerinde ve çok iyi hazırlandığı söylenemez. Bu kartuşu özellikle grafikle ilgileniyorsanız edinmelisiniz.

kaynak: Teleteknik Commodore Dergisi, Sayı 50, Nisan 1990, Sayfa 58-62

Tom Netsel
01.04.1990

Keywords: C64, Commodore, Commodore Dergisi, Kartuş, Donanım